Spotkanie dziesiąte – „Sztuka jako nauka”

Do wzięcia udziału w tym warsztacie nie potrzebujecie wiele. Wystarczy znaleźć sobie wygodne i ciche miejsce.

Dla wielu sztuka i nauka to dwa osobne pola, nieprzystające obszary, które zajmują się swoimi sprawami. Nauka mierzy, liczy, weryfikuje i opisuje rzeczywistość w swoim języku, stale powołując się na dane i fakty. Sztuka wydaje się jej przeciwieństwem. Zwykle nie liczą się tu pomiary. Jeśli jednak przyjrzymy się bliżej tym dwóm obszarom, to okaże się, że ich wspólnym mianownikiem może być próba opisania świata, w którym żyjemy. Każda dziedzina jednak robi to na swój własny sposób. Tym, co łączy artystów i naukowców, jest ciekawość.

Ciekawość, która pojawia się na każdym kroku, gdy chodzi o to, jak działa otaczający nas świat. To ona skłania nas do pytania o to, jak coś funkcjonuje, jak na nas wpływa albo o to, dlaczego pewne tematy są w dyskusji pomijane. Co ważne, zarówno nauka, jak i sztuka, przez kierującą nimi ciekawość, często zajmują się podważaniem tego, co już znamy; tego, co często uważane jest za dogmaty. Nie jest jednak ważne, czy to poprzez badanie naukowe, czy też tworząc dzieło sztuki, ktoś zajmie się kwestionowaniem zagadnienia od dawna uważanego za prawdziwe i niepodważalne – w każdym wypadku taka osoba może spotkać się z oburzeniem i silną niezgodą innych ludzi. To poruszenie zastanym porządkiem świata nie ma jednak nikogo obrażać, a jedynie zachęcać do żywej i krytycznej dyskusji.

Dorota Nieznalska w swoich pracach często porusza tematy kontrowersyjne. Jest jak badaczka, która poprzez swoje prace skłania nas do refleksji nad monolitami w naszej kulturze tj. religią, bohaterami narodowymi, traumami. Stawia trafne pytania, jednak odpowiedzi zostawia nam. To, co proponuje, to wizualne formy, w których zapisuje pewne treści. W swoich pracach, tak jak m.in. w „Rassenhygiene”, źródłem, podstawą do rozpoczęcia pracy badawczej jest zanurzenie się w historii. Siedząc w archiwach, z wielkich opowieści wyciąga emocje i małe narracje. Suche fakty zamienia na znaczące, poruszające historie, które materializuje w dziele sztuki. Materialne dzieło jest finałem, podsumowaniem pracy twórczej. Ważny jest jednak sam proces badawczy. Artystka, podejmując się pracy nad konkretnym tematem, spędza wiele czasu w archiwach, odkrywając raz po raz różne wątki i wybierając odpowiedni materiał do dalszej pracy. Ważny jest także sam odbiór dzieła przez mających z nim styczność ludzi. Na tym etapie jest miejsce na zdziwienie, poruszenie, ciekawość, dyskusję i być może szersze niż dotychczas postrzeganie rzeczywistości.

MOWA PRZEDMIOTÓW

Wstań i zamknij oczy. Wsłuchaj się w przestrzeń wokół siebie. Usłysz najpierw dźwięki, które docierają do Ciebie z oddali. Przysłuchuj się im, ale nie zastanawiaj się, skąd pochodzą lub co znaczą. Są to dźwięki tła, które być może towarzyszą Ci na co dzień. Następnie przenieś swoją uważność na swoje najbliższe otoczenie. Tutaj też możesz usłyszeć wiele. Buczenie, pikanie, skrzypienie. To jedne z dźwięków, które mogą być słyszane przez Ciebie. Może być ich wiele. Spróbuj nazwać te dźwięki, które słyszysz. Jeśli wkoło Ciebie lata mucha, to słyszysz bzyczenie. Praca pralki może być stukaniem lub wirowaniem, itd. Nie jest ważne, co wydaje te dźwięki, lecz to, jak zostają przez Ciebie nazwane. Spróbuj z pozornie nierozróżnialnego tła wyłonić ich kilka lub kilkanaście.

Następnie wstań i jeśli możesz, zamknij oczy. Zacznij zwiedzać pomieszczenie, w którym się znajdujesz. Badaj je wystawionymi przed siebie dłońmi. Gdy napotkasz wokół siebie jakiś przedmiot lub większy mebel, który zwróci Twoją uwagę, zatrzymaj się przy nim i połóż na nim dłonie. To, co poczujesz od razu, to kształt, faktura i temperatura danego przedmiotu. Pójdź dalej i wyobraź sobie dźwięki, które dany przedmiot wydaje. Niech to będą także dźwięki, które towarzyszyły życiu tego przedmiotu; dźwięki, które go otaczały. Melodie wydawane przez sytuacje, ludzi… Stukoty, świsty, huki, które przedmiot ów słyszał, gdy był do Ciebie transportowany lub gdy był wytwarzany. Za pomocą dźwięków niechaj ten przedmiot opowie Ci o sobie historię. Jeśli masz ochotę, zwiedź tak cały pokój, w którym się obecnie znajdujesz, dotykając i słuchając opowieści przedmiotów znajdujących się wokół Ciebie.

WĄTKI Z SZUFLADY

Można by założyć, że według artystki każdy przedmiot czy każdy nagłówek do niej przemawia, jej dotyczy i niejako sam prosi się o zajęcie się danym tematem i przetworzeniem go na język sztuki. Zastanów się, co mówi do Ciebie świat wokół. Co przekazują nagłówki portali informacyjnych, o czym codziennie mówią prezenterzy radiowi i telewizyjni. Nie zatrzymuj się jednak wyłącznie na tym. Często te nieopowiedziane, ukryte lub zamazane historie kryją się w naszej codzienności. Posłuchaj rodziny lub sąsiadów – o czym oni mówią lub jeszcze inaczej… o czym milczą? Na jakie tematy w ogóle nie chcą rozmawiać? Być może to będzie dla Ciebie trudne, bo tematy, o których się nie mówi, w chwili przyglądania się im, mogą nieść ze sobą pewien ciężar. W chwili wypowiedzenia wywołują często szok i obrazę. W tym ćwiczeniu nie chodzi o to, by kogoś obrazić. Nie jest to naszym zamiarem. Chcemy, byś spróbował, podobnie jak artystka, zająć się tematami przemilczanymi, trudnymi, ale jednocześnie takimi, które czujesz, że w jakiś sposób dotyczą też Ciebie, że Cię poruszają. Co to może być? W jaki sposób mógłbyś o tym opowiedzieć? Chciałbyś stworzyć rzeźbę? Zwołać ludzi i zrobić odczyt, a może na pobliskiej, zrujnowanej ścianie wykonać mural, który obejmie ważny dla Ciebie temat?